Halqlarnıñ apishanesi: Rusiyede kim yahşı yaşay?

Ukrainada cenk areketlerniñ faal fazası olğan vaqıtında ve ukrain askerleri bütün küçlerni ve ömürlerini berip ukrain halqınıñ ayatlarına uquqlarını qorçalağan vaqıtında bayağı paytahtlarda tek "Rusiyeni aşalamamaq"tak ğayrı dünya bazarlarğa da kirmege izin bermege çağıruvlar eşitilip başladı. Tecavuzcı devletine böyle liberallikniñ sebeplerinden biri olaraq çoq kereler aşayt krizisten ve onıñ içtimaiy-siyasiy aqibetlerden Afrika, Yaqın Şark ve Latin Amerikanıñ devletlerini qorçalamaq, dep aytıla, çünki olarnıñ ealisi açlıq telükeden eñ az imaye etilgen.

Yevgeniya Gaber,

Adet üzre informatsion fezasında bu deliller "imperialistik Ğarpı"nıñ tenqiqnen refaqat etile ve "büyük devletler" halqınıñ qıyınlıqlarına baqmayıp, öz meraqlarını qorçalamağa isteyler, dep aytıla. Aynı vaqıtta, Rusiye "halq kütlelerniñ qorçalayıcı", sotsializm (iç bir vaqıt anda olmağan) ve Amerika Birleşken Devletleri ve "büyük yedi"niñ ayrım mülklü ükümdarlıqqa  qarşı çıqqan regional lideri, degen ve romantik etilgen qıyafetinde kösterile. 

Rusiye Ğarp kapitalizmnen küreşinde "adaletsiz darğın etilgenlerini qurturğan aqqında yürsetilgen ve aqiqattan uzaq olğan munaqaşalardaki eñ meraqlısı – Moskvanı qorçalamaq içün, o öz halqlarına qarşı cinayet yapqanını takbih etmek olğan devletleri çıqalar. Misal olaraq, onıñ territoriyasında yaşağan  musulman, türk halqlarnıñ, etnik ve din azlıqlarnıñ sürgünlikleri ve taqip etilüvi. Olar, eali da, resurs potentsialı da, em de devletniñ iqtisadiy inkişafında  da büyük isselerine baqmadan, siyasiy meselelerniñ çezilüvi ve RFnıñ devlet bücetiniñ kârlığına bu taqımlar minimal şekilde celp etileler. Böyleliknen, "sotsial oriyentirlengen" Rusiyede öz ömürini saqlamaq ta problem ola, amma öz milliy ve medeniy özlüginiñ saqlanuvı ise rejiminiñ doğrudan-doğru havfı olaraq sayıla. 

Bugün, eñ sade sayılsa, Rusiyede yaşağan musulmanlar 14,5 million insandır (umumiy sayısından 10%). RFnıñ bayağı subyektlerinde halqnıñ çoqusı – musulman cemiyetleridir – İnguşetiya, Çeçnâ ve Dagestandan başlap (bu köstergiç 94-98%), Kabardino-Balkariya (70% yaqın), Başqortostan ve Tatarstanğace (52-55%) . Rusiyede olğan dDoquz cumhuriyet ve daa bir qaç muhtariyetler ve okruglarnıñ ealisi çoqusında ruslar degil, olarda başqa milletler çoqluğını köstereler (Çuvaşiya ve Kalmıkiyadan başlap Tıva ve Mariy Elgece). Amma bu iç bir taraftan ne de vekâletlerniñ keñiştirüvi meselesinde, ne de yerledne bücetlerniñ teşkil etilüvinde iç bir taraftan körülmey. Aksine. Rusiye "federalizatsiya" cınısınıñ mantığına köre, yerlerde qarar alınuv seviyesi rus halqına ait olmağan halqınıñ fayızına köre qarşı-qarşılıqnı körsete. 

2004 senesinden başlap Rusiye "Federatsiyasında" federatsiyanıñ bütün subyekt başları ve yerli icra akimiyetlerniñ yolbaşçılarınıñ doğru saylavları lâğu etildi. Uquqiy meselelerniñ tafsilâtlarına kirmeyip, gubernatorlar Kremlnen qoyulalar – böyleliknen, o olarnı nezaret ete. Er vaqıt yerli akimiyet organlarnıñ teşkil etilüvine kirsetilgen yañı sıñırlavlarından ğayrı, merkezge tolusınen adliye akimiyeti, küç strukturaları, maarif ve medeniy siyaseti baqa. Bu köntekstke baqsaq, rusiye yolbaşçıları Ukrainağa rus ealisini "qorçalamaq" içün ve rus tilini ekinci devlet tili olaraq kirsetmek içün pek meraqlı körüneler. Şu vaqıtta Rusiyedeki Anayasasında, bu devlette çoq rus olmağan milletler ve etnoslar yaşaylar, federal seviyede diger tillerni ofitsial olaraq kirsetmege ıntıluvlar yoq, bundan da ğayrı, rus olmağan vilâyetlerde de regional tillerniñ resmiy statusları aqqında munaqaşalar tez kestirile. 

 Ukrainada "federal etüvi" - tıçlıqqa eñ qısqa yol degen rus narrativni aytqan bazı devletlerniñ yolbaşçılarına hatırlatmaq kerek ki, bugün Rusiye "Federatsiya"sınıñ cumhuriyetleriniñ yerli akimiyetlerniñ teşkil etilüvi, aqça üleştirilüvi, memuriy, gumanitar siyasetindeki aq-uquqları avropadaki unitar devletleriniñ bazı regionlarından da azdır. Ukrainanı da bu cedvelge kirsetmek mümkün, o, ebet problemlersiz degil, amma adım-adım olaraq detsentralizatsiya reformasını kirsete. Rusiyeniñ federal "subyektleri" ise onı tek kâğıtta  ve Moskvadan kelgen bayağı avalelerge  esabat berilmesinde köreler. Amma ne de yeterli öz resurslarını, ne de merkezden para alınuvını körmeyler. 

Bundan da ğayrı, federal bücetine yarısından ziyade kârını ketirgen Rusiyeniñ bağışkârları olar yerleşken yerdeki subyektlerge degil, federatsiyağa aitlar. Böyleliknen, federal merkezine baqqan ve qazıp çıqqan kompaniyalar, yerlerde olıp bütün resurslarnen emir eteler ve kiçkene bergini (10 fayızqace) yerli bücetlerge töleyler. Şunıñ içün, Rusiye Federatsiyasınıñ eñ uzaqta yerleşken bay regionlardan Ukrainağa mobilizatsiya yapılğan vekilleri iç bir azırlıqsız ve urbasız, em de ukrain şeerlerinden olğan asfalt yolları ve yarığından ayrette qaluvı hucur şey degil. Bese-belli ki, Moskva ve Sankt-Peterburgdan ğayrı böyle itişamğa RFde beklemek kerekmey. 

Yazıqlar olsun, böyle taqdir Rusiye qanunsız işğal etilgen yerinde yaşağan insanlarnı da bekley. Cenknen viran etilgen, Moskvanıñ imperialistik siyasetinen etraf müitten ayırılğan Pridnestrovye, Abhaziya, Ösetiya, "DNR/LNR aytılğan halq cumhuriyetleri" ve Qırımnıñ misalleri buña eñ yahşı delil. 

Rusiye Ukrainanıñ mustaqil territoriyasına SSSR pasportlarnı kirsetken ve işğal olunğan yerlerinde yaşağan sakinlerine olarnı bergen, Şarq ve Merkeziy Avropada yaşağan rus tili ealilerge olarnı qurtarmağınen qorqutıp, Rusiyeniñ çoqtilli regionları – Avropada olmağan dünya devletleriniñ çoqusı kibi – ağızlarını qapatıp oturalar. Er biri öz tilinde.